Malina - İngeborg Bachmann (BCP-Şubat)

Algıda secicilikden olsa gerek, Alman edebiyatı ve özellikle gencliğimin hatırı sayılır bır bolumunu gecırdıgım Viyana ile ilgili birseyler okumak her zaman ilgimi cekmiştir. Kitapta da Viyananın kozmopolit yapısı, mimarisi, travmaları sanki şehirin de ayrı bir karaktermiş gibi işleniyor oluşu bu kitapta benim en çok sevdiğim unsur oldu. İngeborg Bachmann'ın hayatına da kabaca baktıgımda yazabildigi tek kıtabı mutlaka okumalıyım demiştim zaten. 2 savas sonrası yıkıma sahıt olmus ve zamanının erkek egemen yazın dunyasında femınst hareketlerın umudu olmus olan Bachmann, gecen ay okudugum yazar Gogol gibi gencliğinde şiirler yazarak adını duyurmaya baslamıs. Sairlikten Nesire gecen her sanatcı gıbı düzyazıda da yeteneklerını gosterebılmıs. 

Felsefe, Psikoloji ve alman filolojisi okuyan yazar aslında bir anlamda klasik tabirle bizim alim dediğimiz cinsten kendini her alanda eğitmiş bir toplum önderi olabilecek bir kimliğe sahip olabilecek potansiyele sahipken yine Gogol gibi yasadıgı psikolojik rahatsızlıklar yüzünden hazin bir sekilde (bence) hayatına son vermis. 70 lerin çiçek cocuklar! ının popüler oldugu, herseyın serbest olusunu şiar edinilen bir zamanda (1) bir cok yazarla ilişkisi olmasına ragmen hayatının sonlarında Max Frisch ile olan acık! ilişkisinden dolayı cok acı ceken yazar son zamanlarında aşırı sakınlestırıcı, ilaç ve uyusturucu kullanmaya baslamıstı. Aldıgı yuksek dozda uyku ilaclarından sonra sigarasından cıkan yangında yara alıp hastaneye kaldırılmıs ama yanıklardan degıl doktorların uyusturucu krizi gecirdigini anlamaması sonucu orta yaşlarında olmasına rağmen yoksunluktan ölmüş ve bence Alman edebiyat ve düşün dünyası önemli bir kişiyi kaybetmiş.

Kitaba gelecek olursam okuması zor olan Malina kitabı, Bachmannın bir kadını öldürme çeşitleri olarak planladıgı Trilojinin yazabildigi tek kıtabıdır. 1971 de Malınayı yazıyor ve 1973 de ölüyor. Malina Yazarın da roportajlarında belırttıgı gibi kendi hayatıyla oldukca guclu paralellikler tasıdıgı için bir anlamda psikolojik biyografi seklinde de degerlendirilebilir keza yazar bu kitapta kurdugu Metafor ve Karakteristik sembollerle aslında kendi hayatını yeniden yazarak bir nevi selbst(self)psikanaliz yaparak kendini iyileştirmeye calısmıs.

Bir kadının erkek dünyasındaki varoluşsal sancılarını vermesiyle yüksek bir psikolojik derinliğe sahip olan kitap feminist hareketleri için de çok değerlidir. (2)

Kitap 3 bölümden oluşuyor. İlk bölümde Ben anlatıcı olarak karsımıza cıkıp adı olmayan kadının sevgilisi İvan ve ben anlatıcı Kadın ile aynı evi paylasan Malina (erkek) ile tanısıyoruz. Kadın da İvan da aralarında 3 bina olan ıkı farklı apartmanda oturuyorlar ve bir zamanlar benim de ikamet ettiğim Ungarngasseye (Macar sokagı) obsesif bir sekilde baglı olan kadın karakterimiz, ordan cıktıgında panıkleyıp oraya girdiginde rahatlıyor. Orda ikamet ettiğim süre içinde bu kitapla tanısmıs olsaydım özel bir okuma yolculugu olurdu galıba benım ıcın. Kadın ile İvan rasında 3 bina olmasına ragmen sıklıkla yaptıkları telefon görüsmeleri ve bu görüşmelerin kısa ve öz olması da ayrıca dikkat cekıcı. Ben Anlatıcı olarak kadın telefon görüşmeleri dahil hiçbir zaman cümlelerini tamamlayamıyor. Susarak bir kadının Ölümü!.. Kadın İvan karşısında kendini tamamen yok etmiş durumda ve kendini hep obsesif bir sekilde takıntılı oldugu Ivana göre düzenliyor.  Kitabın ana başlıklarından biri Konuşmak ve Susmaktır. Erkeklerin determine ettiği hayatında son derece itaatkar olan ve konuşmayan kadının ruhundan ve zihninden geçenleri okuyoruz kitap boyunca. 

Sonraki bölümde Ben anlatıcının geçmiş hayatıyla ilgili karanlık kesitleri ruya formunda bölük bölük veriyor. Burda baba figuru ve onunla olan ilişkisinin korkunçluğuna tanık oluyoruz. Her bir kabusundan uyandıgında basında onun ruhsal dengesini sağlayan Malinayı buluyoruz. Yazar bir roportajında Malina karakterinin 'Anlatıcı Benin kendisinin savunma mekanizmasının ürettiği eril hüviyetle bedenlenmiş bir kopyası olduğunu' söylüyor. Malina kadının hem herşeyini biliyor (kimsenin bilemeyeceği özel çocukluk anıları dahil) hem de kimse aslında Malinayı görmüyor. Kadın hayatındaki erkek figurlerin korkunçlugundan sonra kendısıne zarar vermeyecek bir erkek figürü üretiyor. Kendi kararsız, heyecanlı, dengesiz, psikolojik olarak zayıf kadın kimliği ile Malinanın analitik, akılcı, soğukkanlı ve sakin tarafını düalistik bir simetri ile bir tablo gibi gözler önüne seriyor. Kendisinin hayatta başa çıkamadığı bir çok yerde stabil ve sağlam duran Malina devreye girip onu kurtarıyor. Bu anlamda 1. bölümde sağlam görünen kadın karakterin 2. bölümde ruhsal olarak dağılan grift yapısını görüyoruz. ve burda Malina devreye giriyor. 

Kitap Bachmannın gercek hayatta yasadıgı acının sanatsal ifadesidir. Ve bu acıyı okuyucuya da hissetiriyor. Yazar birlikte yasadıgı acık ilişkisi olan Max frisch'in Benim Adım Gantenbein olsun kitabında Bachmannı da bir karaktere çevirince bu olay yazarın çökmesi ve psikolojik tedaviye başlamasına sebep olur. Bir dönem hastanede tedavi gören Bachmanna kagıt ve kalem verilmemesi, aldıgı tedavinin yanlışlığı sonucu hafıza kaybı geçirmesi, Malina kitabındaki bilincini yitirmiş, yerde yatan, kıyafeti bile kalmamıs ve sürekli mektup yazdıgı halde ne yazdıgı belli olmayan, yarım yamalak mektuplarını saklayan Kadın karakter ile bize kendi yasadıklarını psikolojik bir düzlemde aktarmıs. Bacmannın gercek hayatta yavas yavas kontrolunu kaybetmesı gibi kıtaptakı kadın karakterın de zamanla gercek anlamda da yok olusunu okuyoruz. Hayatına giren erkeklerin onu dağıtmasına rağmen kitabında onlarla yüzleşirken dahi erkekleri hep güçlü cizerken, bu yuzlesmede, misillemede yani kitabında dahi yine hırpalanan, yok olan hep kadın olur. 

Kitabın sonlarına dogru Malina ve Kadının diyaloglarında parantez içinde italyanca opera terimleriyle karsılasıyoruz. Bu terimler Opera dilinde; Ağlamaklı, Bağırarak, Düşük ya da yüksek ses gibi ifadeleri sembolize ediyorlar. Opera diline hakim bir okuyucu bu şekilde diyaloglardaki gerilimi ve duygu durum değişikliklerini bir opera parçası gibi alımlayabilmesiyle bence Bachman düzyazı ile Operayı harmanlayarak bir ilke imza atmıs. (Opera içre Düzyazı)

Kitabın sonlarında Malina Kadının zihnindeki herkesi öldürmesini istese de Kadın İvandan vazgeçmek istemez. Malina tarafı çok baskın olan kadın artık yerde yatıp hiçbirsey yiyip içmeden duvardaki bir deliğe takılıp kalıyor. Yazarın Hastane gunlerını sembolize eden bu bölümlerde ben anlatıcı Kadın artık İvanı da kaybetmiş ve duvarda takıldıgı ve baka baka sürekli büyüyen deliğe akıp kayboluyor. Girdiği duvardan sesini duyaramıyor. Malina Kadının tüm deger verdiği anılarını, esyalarını ve uyku haplarını çöpe atıp kadının kimliğini artık tamamen ele geçiriyor. Sonraki sahnede İvanın telefonla aradıgını ve Malinanın telefona cevap verip Ivana 'numara dogru ama burda öyle bir kadın hiç yasamadı' demesini goruyoruz. (3)

Okuması zor olsa da, hayatımda okudugum özel, estetik, edebi ve fikir ufkunun genıslıgı ile beni etkilemış kaliteli eserlerden biriydi Malina. 

2 vurucu alıntı:

'.... kendimde değilim, kendim burda değil, nedir bu, kendimin olmaması? Burada olmadığında, nerede oluyor bu kendim? bu boşluk hem içimde, hem de dışımda, burada kendim, hiçbir yerde yokum, nereye istersem oturabilirim, eşyalara dokunabilirim, kaçabildiğim ve yeniden kendimsizlikte yaşayabildiğim için sevinebilirim....' S:157

'.... Küçük ve pahalı dükkanlara gitmemi öğütlemişti....,... ve ben de denedim söyleneni yapmayı, ama olmadı, bir defada birden çok şey görmeye dayanamıyorum. Binlerce kumaş, binlerce konserve kutusu, salam, sosis ve sucuk, binlerce ayakkabı ve düğme, bütün o mal yığınları benim gözümde malları kapkara yapıyordu. Büyük sayılar, herşeyi çok büyük tehlikelerle karşı karşıya bırakır, bir küme, soyut bir şey, bir işleme konu olabilen bir ley olarak kalmalı, bir öğretinin formülü niteliğini taşımalı, matematiğin anlığını sergilemelidir, yalnızca matematik, milyarların güzel olmasına izin verir, oysa bir milyar elmadan tat alabilmek olanaksızdır, bir ton kahve sayısız cinayetleri çağrıştırır, ve bir milyar insan, milyarlarca ekmeğe, patatese ve pirinç tayınına olan günlük gereksinimiyle birlikte akıl almaz ölçüde yozlaşmış, acınası, iğrenç, karaborsanın batağına gömülmüş bir konumu sergiler. Artık yeterince yiyecek bulunabildikten çok sonra bile, uzun bir süre doğru dürüst yemek yiyemedim, ve bugün de ancak eğer benimle yiyen biri daha varsa yemek yiyebilirim, yalnız başımaysam eğer, o zaman ancak bir elma ve bir parça ekmek varsa, bir dilim salam kalmışsa yiyebilirim....' S:238

(1) Cicek cocuklar baglamında aklıma geldı, Bu tarz hayatı elestıren ve bu hafta seyrettiğim Yeşilçamdan Yücel Çakmaklının Memleketim filmini de tavsiye ederim.

(2) Burda yine Avustuya edebiyatının örneklerinden olan ve 1963 de yazılmıs Haushofer'in Duvar isimli kitabının Ekofeminist yaklasımı ile yaklasık 10 sene sonra Malinanın kurgusu ile karsılastırdıgımda savas öncesi ve  sonrası avusturyada feminist bakısın evrimini gözlemleyebiliriz 

(3) Malina Kitabı hakkında Naime Erkovanın derslerinden cok fazla faydalandım.