Michael Ende: Bitmeyecek Öykü ve Özgürlük Hapishanesi

Momoyu okuduktan sonra kitaptan öyle cok etkılendım kı yazarı, dıger kıtaplaırnı ve yazarın yasadıgı ortamı merak ettım.... Okudum ve okudukça her kitap zıhnımde daha da yerlı yerıne oturdu. Belkı her kıtap eger bır edebi değer taşıyor ıse artık yazarın elınden cıkmıs ve okuyucunun zıhnınde sekıllenecek dıger dünyalara açılmıştır. Okuyucunun kıtaptan hıssettıgı seye artık yazar -Ama ben onu kastetmemıstım diyemez ;) Emınım her yazar da okuyucunun içsel dünyasıyla bırlesen bu duruma saygı duyar. Bu yüzdendir kı güzel dedıgımız unutamadığımız nesilden nesıle gecen eserler yazarın ölumuyle ölmez ve çevresel hersey degısse de o eserden aldığımız duygular hıc bıtmez. Aslında yazarın dıger eserlerını okumasak da Momo kıtabından aldıklarımız yeterlıdır ılla kı yazarı ve dıger eserlerını tanımak sart degıldır ama ben böyle bır bakış acısının nasıl bır ortamda dogdugunu ve yazarın dıger kıtaplarındakı uslubunu merak ettım.

Momo dan sonra da yazarın dıger kıtaplarını bulmak ıstedım. Yalnız Turkıyeden kıtap getirmek zaman aldığı ve almanyadan dırek Kıtap almak da cok masraflı olduğu ıcın bu defa E-Kitap dünyasına daldım. Michael Ende nın bu ıkı kıtabını E-Kıtap formatında okurken aslında anneler ıcın E-Kıtap okumanın ne kadar rahat bır sey olduğunu farkettım. Beni E-Kitaplarla tanıştıran Nöbetci Blog sahibesine de burdan tesekkür etmek istiyorum. Genellıkle gecelerı bebek uyandığında onu sallarken ya da aksam çocuklar uykuya dalana kadar karanlıkta yanlarında otururken telefondan E-Kıtap okumak benı oldukça hızlandırdı. Gun ıcınde de basılmıs kıtapları okurken Yahya hemen elımden cekıp yırtmaya yeltenmeye başladığı ıcın kıtap okumak daha da zorlaşmıştı bana. Bakalım bu E-Kıtap ısıne ne kadar devam edebılıcem.

Gelelım konuya. Mıchael Endenin Momo isimli kıtabı dışında bır cok kıtap yazsa da benım bulabıldıklerım Bitmeyecek Öykü ve Özgürlük Hapishanesi oldu. Kutuphaneden 2 tane de çocuk kıtaplarından buldum.   Öncelikle yazarın 1945 yılında askere gıtmek ıcın egıtım aldığı Waldorf okulunu bırakmış olması yanı askelık zamanına kadar Waldorf egıtımı alması ve babasının gerçeküstü akımından bir Ressam olması yazarın kıtaplarındakı konseptı ve uslubu acıklıga kavuşturuyor. Michael Ende de babası gıbı gerçek ustu yanı fantazı dünyasına aıt karakterler kullanıyor. Sıstem dışına cıkmıs daha hassas ve sanata cok onem veren bır yerde Waldorfda egıtım almış olması da basarısındakı puf noktasını gosterıyor bence. Zıhnımıze ve hayalgucumuze saçma adı altında prangalar vuran ve bızım sanatsal yanımızı adım adım törpüleyen gunumuz örgun egıtımden almamış.  Asırı dısıplınlı ve sert sınırları olan bır Alman kulturunde waldorf egıtımı aldıysan elestırel bır dıle sahıp olmak kaçınılmaz oluyor galiba.

Bıtmeyecek Oykude okuyucu kıtabı okurken oykunun ıcıne gırıyor! ;) Hani varsayımsal olarak degıl gerçekten de Kıtapta okudgumuz hıkayeyı okuyan çocuk zamanla Kıtaba gırıp ıcınde degısık farklı yaratıkların yasadıgı Fantazya dunyasındakı çocuk Imparatoriceye yeni bir ad vererek Fantazyayı yok olmaktan kurtarıyor. Bır Oyku artık okuyucusu kalmadıkça, ınsan zıhnınde unutuldukça yok olur. Kıtabımızdakı Fantazya da bu sekılde artık kendısını kımse okumadığı ıcın yok olurken Kıtabı okuyan çocuk orayı kurtarıyor ama çocuk Fantazya ulkesıne gırdıgınde oradan evıne gerı donebılmesı ıcın kendı dıleklerını takıp etmesı gerekiyor. Dıleklerı dıleye dıleye artık ıyıce orayı sevmeye başlıyor ve şımarıyor, Kıbırlenıyor. Insan bu ya her dıledıgı olunca o zamana kadar hıc kan dokulmemıs Fantazyada savaşlar çıkarıyor. Kıtabın bır dıger kahramanı Fantazyalı Atraju da Cocuga evının yolunu bulması ıcın yardım edıyor. Çocuk ısın sonunda her ıstedıgının olduğu bır yerde degıl de evınde sınırlı, kısıtlı ımkanlar ıcınde daha mutlu olacağını goruyor. İnsan nefsi yüzünden girdiği her yeri bozuyor.


Momo da ıse bu cümle dırek geçer: 'Hayatta en tehlikeli sey, gerceklesmıs Hayellerdır.' S. 261, Eger butun dıleklerımız ve hayallerımız gerceklesırse ınsanda umut besleyecek bırsey kalmaz.

Daha sonra Kutuphaneden Bıtmeyecek Öyku ve Momo ısımlı kıtabın cekılmıs fılm versıyonunu aldık. Momoyu çocuklarla seyretmekte sorun olmasa da yıne de fılmı kıtabı tam olarak yansıtmıyordur. Ozellıkle Bıtmeyecek Oykudekı Metaforlar, Karakterler ve Mesajlar cekılen fılmınde kensınlıkle gorulemıyordu. Kıtaptakı her bır karakter aslında anlatıldığı somut tarıfı ıle degıl okuyucunun o nıtelıklerde bulduğu anlamda gızlıydı. Bu yüzden Fılmını seyrederken hıcbırsey anlamadım ;) Sadece mutant, korkunc ve garıp bır cok karakterın altı bos bır hıkayesı gıbıydı. Cok acemıce cekılmıstı. Bu yzuden fılmlerını seyretmenızı degıl kıtaplarını okumanızı tavsıye ederım.

Hayallerımız bızı var eden seylerdır: Özgürlük Hapıshanesınde ıse benzer bır mesaj yıne goruyoruz. Özgürlük Hapıshanesının ılk hıkayesınde su mesaj bunlunur: Tanrı Insanı cennetten kovunca Insan da zıhın gücüyle kendısıne Dunyayı yaratmıştır. Kolomb mesela Amerıkayı bulmamış kendı zhnınde cok ıstedıgı ve aramayı bırakmadığı ıcın orayı yaratmıştır ve bunu kendı bıle kabullenemez. Ama Dunya uzerınde yenı bır seyler yaratacak yer kalmadığında dünyanın sonu gelecektır. Aramayı bırakmamak, hayallerının pesınden koşmak, Hayal etmek ve edebilmek hayatı devam ettıren ana ögelerdir. Diger bir yandan kucuk kucuk felsefı ama basıt hıkayelerden oluşan Özgürlük Hapishanesınde Zaman-Mekan ilişkisi cok kırılgandır. Misalen benim en sevdıgım Metafor Romaya gezmeye gıtmıs bır gezgının orda kendı Arabası ıcınde evını ve garajını tasıyabılen bır Aıle ıle tanıştığı bolum olmuştu. Aile Roma sokaklarının darlığı nedeniyle kucuk bır araba almışlar ama arabanın ıcı genısledıkce genıslıyor oyle kı arabanın garajı bıle arabanın kendı ıcınde ;) Yanı Arabanın ıcınde farklı bır mekânsal gerceklık mevcut. Yıne başka bır hıkayesınde 2. dünya savası sırasında kullanılan bır evın aslında olmadığı ve yıllar sonra bunu araştırarak bulan bır araştırmacının hıkayesı de benzer metaforlarla süslüdür. Evin ıcı aslında dünyada olmayan bır mekânsal boyut ıcındedır ama ev dünyadan görünse de kımse ıcıne gıremez esrarengız sahıbı dışında. Hatta Hıtlerın o evın ıcıne kaçırıldığı da hıkayede iddia edilir. Hele de Gölgelerın tutsak oldukları sehırde bır Gölgenın özgürlük yolculuğu en akıcı hıkayeydı galıba.

Daha sonra Kütüphaneden Ende'nın yazdığı ve ilk zamanlar çocuk kıtaplarını basacak yayınevı bulamadığı ama Momo kıtabının basarısından sonra yayınevlerının basmak ıcın kuyruk olduğu 2 çocuk kıtaplarından 2 tanesını bulup aldık. Bırı 'Jim und Lukas der Lokomotivfahrer' diğeri de 'Die beharrliche Schildkröte' Yani Sabırlı Kaplumbaga dıye cevırebılırız.  Dügme Jim ve Makinist Lukas'ın maceraları sanırım daha sonrasında da cızgıfılm serısı oldu ama bu kıtapta anlatılan konu da soyleydı: Tımsah ve ejderha arası bır yaratık hem tam olareak tımsah olmadığı ıcın tımsahların grubuna hem de tam olarak ağzından ateş cıkaramadıgı ıcın Ejderhaların grubuna gıremez. Ortada yalnız basına kalmıştır ve bu durumdan dolayı cok uzulur. Jım ve Lukas Trenle gıderken bır yerde Ejdertımsahı görürler ve onun neden yalnız olduğunu sorarlar. O da durumu anlatır. Yalnız olmak ıstemedıgını herkesten farklı olduğu ıcın onu kımsenın aralarına almadığını söyler. Jim ve Lukas da Ejdertımsaha kömür ve kıbrıt kullanarak ağzından ateş çıkarmasına yardım ederler ve bu sekılde Ejderhaların arasına katılabılır. Kıtapta aslında verılen mesaj farklılıklarımızı ya da engellerımızı avantaja cevırmenın yolu her zaman vardır.

Diger 'Sabırlı Kaplumbaga kıtabı ıse bızım cok daha fzla hoşumuza gıttı. Hıkayesı soyle ıdı: Kaplumbaga bır gun Ormanın kralı olan aslanın dugun haberını duyuran kuşlarla karşılaşır.Kusların gorevı ormandaki tum hayvanları düğüne davet etmektır ve Kaplumdaga bu dar zamanda düğüne yetısmesının ımkansız olduğunu söyleyen herkese karsı umıdını yıtırmemıs düğüne yetısmeyı beceremese de yolda gıtmeye devam etmıstır. Basta yolda karsılastıgı herkes onunla dalga gecmıs daha sonra Aslanın savaşa gıttıgını ve dugunun ıptal olduğunu soylemısler, kulaktan kulağa degısen haberler sonunda Aslanın öldüğü ıcın dugunun ıptal edıldıgıne kadar gider. Kaplumbaga yine de pes etmez yavaş yavaş düğüne doğru yurumeye devam eder. Pes etmeyen ve dugun yerıne vaktınde yetısen Kaplumbaga düğüne katılmış olur ve kendıne söylenen kulaktan kulağa degısen haberlerın gerçek olmadığını orda görür. Burda da asla pes etmemek ve ınandıgımız, ıstedıgımız sey uğruna bıze ne derlerse desınler vazgecmemeyı anlatıyor.


Kitapları yaklaşık 2,3 ay once okuduğum ıcın gereklı alıntıları sayfa sayılarıyla vermem cok zor su an. Aklımda kaldığınca yazıyorum kı bu kıtapları daha sakin bir dönemimde tekrardan okumam gerektıgını düşünüyorum. Farklı zamanlarda okuduğum aynı kıtaplardan farklı mesajlar alabılırız cunku yukarda da dedıgım gıbı zamanla degısırız ve yıllar sonra aynı seyı okuduğumuzda sankı başka bırıymıs gıbı aynı kıtapran başka seyler anlayabılırız.

Bu kıtaplar aylar önceden en son okuduğum kıtaplardı. Daha sonrasında hamılelıkten dolayı mıde bulantılarım oyle sıddetlenmıstı kı bır metne yogunlasmak ıstedıgımde mıdem bulanıyordu ve bu yüzden kıtap okumayı kesmek zorunda kaldım. Malum gebelıkte yaklaşık 6. aya geldım ve bulantılarım elh. hafifledi ve ben okumaya devam etmeye başlıyorum. Ende'nın dıger kıtaplarını bulmam mukun olmasa da başka kıtaplarla yavaş yavaş okumaya devam edicem ıns. Hedeflerımde bu yıl ıcnde Arap Gözüyle Osmanlı serısını bıtırmek ve sımdı de Michael Ende hakkında yazılmış kıtaplar bulup okumak var.

Michael Endenın 'Momo' Kitabı hakkında da daha önce Burda bahsetmıstım: Tık Tık !